Türk Mukavemet Teşkilatı (TMT) Kıbrıs’ı Yunanistan’a bağlama planı olan Enosis’e ve EOKA örgütüne karşı Kıbrıslı Türklerin can ve mal güvenliğini koruma amacıyla kurulan bir örgüttür. Örgüt 1 Ağustos 1958’de Albay Rıza Vuruşkan’ın “Ali Conan” adıyla İş Bankası Müfettişi olarak adaya gelmesiyle resmen kuruldu. EOKA’nın İngilizlere karşı mücadelesi sırasında İngilizler, polis gücüne birçok Kıbrıslı Türkü aldı ve bu durum EOKA ile Türk polisler arasında çatışmalara yol açtı.
EOKA saldırıları Kıbrıslı Türkleri harekete geçirirken, Volkan, Kara Çete gibi yerel savunma örgütleri yeterli olmadı. Rauf Raif Denktaş, Burhan Nalbantoğlu ve Kemal Tanrısevdi, daha güçlü bir direniş örgütü kurmaya karar verdi. 2 Ocak 1958’de Türkiye’den silah ve destek almak için Ankara’da görüşmeler yapıldı ve TMT’nin kurulmasına izin çıktı. TMT, Türkiye’den gelen subaylar tarafından Özel Harp Dairesi’ne bağlı gizli bir şekilde yönetildi. Kod adları “Bozkurt” ve “Akıncı” olan Vuruşkan liderliğinde, yerel savunma örgütleri TMT çatısı altında toplandı.
TMT’nin kuruluş amaçları şunlardır:
- Kıbrıs Türklerinin can ve mal güvenliğini sağlamak,
- Enosis’e ve bu hedef doğrultusunda gerçekleştirilen terör eylemlerine karşı durmak,
- Türklere yapılacak saldırıları geri püskürtmek,
- Türk toplumunun birliğini ve bütünlüğünü sağlamak,
- Rumlara ve İngilizlere karşı Kıbrıs Türklerinin haklarını savunmak,
- Türkiye ile sıcak ilişkileri ve Türk halkının anavatana bağlılığını sürdürmek
TMT’ye katılım büyük bir gizlilik ve titizlikle yürütülüyordu. Adaylar hakkında önce detaylı bir araştırma yapılır, ardından silah ve bayrak üzerine yemin ederek teşkilata resmen dâhil olurlardı. TMT 4 farklı birimden oluşmaktaydı. Bu birimlerden en küçüğü olan manganın ilk adı çadırdı ve 5 ila 8 mücahitten oluşmaktaydı. Bölükler ise 5 ila 8 mangadan oluşmakta olup ilk adı “oba” idi. 5 ila 8 bölükten oluşan birimlere tabur denmekteydi. Taburların ilk adı “otağ” idi. 5 ila 8 taburdan oluşan birime ilk önce yayla son olarak ise sancak denildi. Bu sistem değişikliğini Türkiye’de meydana gelen 1960 Darbesinden kaynaklanmaktadır.
27-28 Ocak 1958’de Lefkoşa’da binlerce Türk, artan Rum saldırıları ve İngiliz yönetiminin kayıtsızlığına karşı gösteri düzenledi. İngiliz güvenlik güçlerinin müdahalesi sonucu 7 Türk öldü, bu olay Türk halkının direniş ruhunu pekiştirdi. Örgüt Türkiye’den Kıbrıs’a gizli yollarla silah taşındı. TMT, Kıbrıs Cumhuriyeti döneminde faaliyetlerini açıkça yürütmese de, Rum tarafının Enosis hedefinden vazgeçmeyeceği düşüncesiyle gizli yapılanmasını korudu, Türk toplumunu savunmaya hazır halde tuttu. Bu dönem, TMT açısından bir hazırlık ve bekleme süreci olarak değerlendirilir.
1960’ta kurulan Kıbrıs Cumhuriyeti’nde Türklerle Rumlar eşit ortakken, Rumlar Enosis hedefiyle 1963’te “Kanlı Noel” saldırılarını başlatarak Türkleri katletmiş, köyler basılmış, siviller öldürülmüş ve Türkler anayasal haklarından dışlanmıştır. Türkiye müdahale hazırlığı yapmış, BM Barış Gücü kurulmuş, ancak saldırılar sürmüştür. Bu dönemde Türk Mukavemet Teşkilatı (TMT), Kıbrıslı Türkleri Rum saldırılarına karşı korumak, direnişi örgütlemek ve Türkiye ile koordineli şekilde savunma hattı oluşturmak amacıyla silahlı savunma ve istihbarat faaliyetleri yürütmüştür.
Türk Mukavemet Teşkilatı (TMT), Kıbrıslı Türklerin direnişini örgütleyerek Türkiye’den aldığı destekle savunmayı güçlendirdi. Erenköy’de ön saflarda yer alarak bölge halkını korudu, köy savunmalarını üstlendi. Birleşmiş Milletler Barış Gücü’nün yetersiz kaldığı noktada devreye giren TMT, Kıbrıs Türklerinin güvenliğini sağlamada hayati bir rol oynadı. Barış Harekâtı öncesinde direnişin omurgasını oluşturan teşkilat, harekât sürecinde de etkin bir şekilde görev alarak Kıbrıslı Türklerin varoluş mücadelesine yön verdi.